ΠΑΝΔΙΔΑΚΤΉΡΙΟΝ ΚΩΝΣΤΑΝΤΙΝΟΥΠΟΛΕΩΣ : Tό πνευματικό κέντρο τοῦ μεσαιωνικοῦ Ἑλληνισμοῦ.

Γράφει ο Μάνος Χατζηδάκης,

Ιστορικός - Ερευνητής,

Πρόεδρος ΔΣ του ΕΠΟΚ,

Σύμφωνα μέ τόν Μαλάλα ἀλλά καί κατά τόν F. Fuchs, Πανεπιστήμιο στήν Κωνσταντινού­πο­λη ἱδρύθηκε ἀρχικά ἀπό τόν Μέγα Κωνσταντῖνο («Die Schulen von Konstantinopel im Mittelalter», Berlin 1926).

• Ἡ ἀναδιο­ργάνωση τοῦ 425 μ.Χ. & ὁ ἑλλη­νι­κός χαρακτῆρας του

Στίς 27 Φεβρου­α­ρί­ου τοῦ 425 ἀναδιο­ργανώ­θη­κε μέ νόμο, μέ συμβολή τῆς Ἀθηναίας αὐτοκράτειρας Ἀθη­­­ναϊδος - Εὐ­δο­κίας, Ἀπέκτησε τότε, 10 ἕδρες Ἑλληνικῆς Γραμματικῆς καί ἄλλες 10 Λατινικῆς. Ἐπίσης 5 ἕδρες Ἑλληνικῆς Ρητορικῆς καί μόνο 3 Λατινικῆς. Μία ἕδρα Ἑλληνικῆς Φιλοσοφίας καί δύο ἕδρες Νο­μικῆς. Τά ἑλληνικά ὑπερτερ­οῦ­σαν τῶν λατινι­κῶν, ὑπερ­τεροῦσαν οἱ Ἕλληνες καθηγη­τές καί διδασκόταν Φιλοσοφία, Ρη­­­τορική, Νομικά, Ἑλληνική καί Λα­τινική γραμματεία. Ἐπρόκειτο γιά πανηγυρική ἀνα­γνώ­ριση τοῦ ἑλλη­νι­κοῦ πολι­τι­στι­κοῦ χαρα­κτή­­ρος τῆς Πόλεως. Ὁ Georg Ostrogorski ἐπισημαίνει: «Ὁ ἐξελληνισμός τῆς Ἀνα­το­λῆς προ­χω­­ροῦσε ἀσταμάτητα καί ἐπιβλήθηκε σέ μεγάλη ἔκ­τα­­­ση στήν ἐποχή τοῦ Θεοδοσίου Β’ καί τῆς αὐτοκράτειρας Ἀθη­­­ναϊδος - Εὐ­δο­κίας. Αὐτό φαίνεται καί ἀπό τό νέο Πανεπι­στή­­μιο, ὅπου ἦταν πε­ρισσότεροι οἱ καθηγητές τῆς Ἑλ­ληνι­κῆς…». [«Ἱστορία τοῦ Βυζαντινοῦ Κράτους» Τόμος πρῶτος, σελ. 118].

Τά Αὐτοκρατορικά Διατάγματα ἱδρύσεως τοῦ Παν­διδακτη­ρί­ου, ὅριζαν τήν 20ετή διδακτική σταδιοδρο­μί­α καθηγητῶν, οἱ ὁποῖοι κατόπιν ἀποκτοῦσαν τόν τίτλο τοῦ Κόμητος πρώτης τά­ξε­ως. Τά ὀνόματα τῶν καθηγητῶν δηλώνουν τήν ἑλληνική καταγωγή τους ὅπως ὁ Ἑλλάδιος, ὁ Ὀλυμπιόδωρος, ὁ Λαχάρης κ.ἄ. Τότε ἱδρύθηκε καί ἡ Βιβλιοθήκη τοῦ Οἰ­κουμενικοῦ Διδασκα­λείου πού στεγαζόταν στό “Τετραδήσιον Ὀκτάγω­νον”.

Ἀπό τότε ἡ Κωνσταντινούπολη ἔγινε τό πνευματικό κέν­τρο τοῦ Ἑλληνισμοῦ, ἀφαιρώντας τά ἡνία ἀπό τήν Ἀθήνα, τήν Ἀλε­­­ξά­ν­­δρεια καί τά ἄλλα μεγάλα κέντρα τῆς Ἑλληνιστικῆς Ἀνα­το­λῆς. Σέ τούτο ἄρχισαν νά φοιτοῦν καί ξένοι ὅπως ὁ Ἀρ­μέ­νιος Μεσρώπιος, ὁ ὁποῖος κατόπιν ἐπινόησε τό ἀρμενικό ἀλφά­βη­το.

• Τό πρῶτο δημόσιο Πανεπι­στή­­­­­­­­μιο τοῦ κόσμου

Τό Πανδιδακτήριον, ὑπῆρξε τό πρῶτο δημόσιο Πανεπι­στή­­­­­­­­μιο τοῦ κόσμου. Σέ ἀντίθεση μέ τίς ἰδιωτικές σχολές ὅπως π.χ. Ἀ­κα­­­δημία Πλάτωνος, Λύκειον Ἀριστοτέλους, σχολές Ἀλεξαν­δρεί­ας, οἱ φοιτητές δέν πλήρωναν, ἐνῶ εἶχαν καί φοι­­­τητικό σύλ­­­­λο­γο πού ἐξέλεγε τούς καθηγητές τους, οἱ ὁποῖοι διο­­ρίζοντο κα­τό­πιν ἐγκρίσεως τῆς Συγκλήτου!

Ἐπίσης σέ ἀντίθεση μέ τά Πα­νε­πι­στήμια πού ἱδρύθηκαν πολύ ἀργότερα στήν Δύση, εἶχε ἀπό­κλει­­στι­κά κοσμικό χαρακτήρα καί δέν διδα­σκό­ταν Θεολογία. Παρ’ ὅλα αὐτά κάποιοι (Hassani) προβάλουν ὡς πρῶτο Πανεπι­στη­μιο στόν κόσμο, ἐκεῖνο τοῦ Μαρόκο πού ἱδρύθηκε τό 859 μ.Χ.. Καί οἱ Εὐρωπαῖοι προβάλουν ὡς πρῶτο Πανεπιστή­μιο ἐκεῖνο τῆς Μπο­λόνια στήν Ἰταλία, παρότι ἱδρύθηκε τό 1088 ἤ τό 1158, δηλαδή σχεδόν 7 αἰῶνες μετά ἀπό ἐκεῖνο τῆς Κωνσταντινου­πό­λε­ως…

• Ἡ ἀναδιο­ργάνωση ἐπί Ἡρα­κλείου: Στέφανος Ἀλεξαν­δρεύς

Μέσα στίς ἐνέργειες καθολικής ἑλληνοποιήσεως τού Κράτους σέ ὅλους τους τομεῖς, ὁ βασιλεύς Ἡράκλειος προσκάλεσε τόν
πανεπιστήμονα Στέφανο Ἀλεξαν­δρέ­α ὁ ὁ­ποῖ­ος ἀνέλαβε "Οἰ­κουμενικός Δι­δά­σκα­­λος" μέ σκοπό νά ἀνα­διο­ρ­γα­­νώση σέ καθαρά ἑλληνικά πρότυπα τήν ἀνω­τάτη παι­δεί­α στό “Πα­ν­δι­δακτήριον”.

Ὁ Στέφανος (580 - 642) ἦταν Ἀθηναῖος, ἀλλά δίδασκε στήν Ἀλε­ξάνδρεια καί ἦταν φιλόσοφος, μαθημα­τικός, ἀστρονόμος, ἰατρός καί πιθανῶς ἀλχημιστής. Εἶναι ὁ τελευταῖος Ἀλεξανδρινός φιλόσοφος πρίν τήν ἀραβική κατάκτηση. Δίδαξε Πλά­τωνα, Ἀρι­στο­­τέ­λη καί τά μα­θή­­μα­τα τῆς “τε­τ­ρά­κτυος”: Γεωμε­τρία, Ἀρι­θμη­­τι­κή, Ἀσ­τρο­νομία καί Μου­­σική.

Κατά τον Ν. Τατάκη: «Μέ τόν Στέφανο, ὅπως καί μέ τόν Φιλόπονο, ὁ πλατωνισμός τῆς Ἀλεξάνδρειας, ὁ ὁποῖος περιεῖχε με­ρικά ἀπό τά πιό εὐγενικά στοιχεῖα τῆς ἑλληνικῆς παιδείας, συγχωνεύεται μέ τήν πνευματική παράδοση τοῦ Βυζαντίου. Κατά τήν ἴδια αὐτή ἐποχή, ὁ νεοπλατωνισμός ἀνοίγει ἕναν ἄλλο δρόμο γιά νά διεισδύσει στό Χριστιανισμό» [«Ἡ Βυζαντινή Φιλοσοφία», σελ. 63].

• Ἡ ἀναγέννηση τοῦ 862 μ.Χ.: "Πανδιδα­κτή­ριον τῆς Μαγ­ναύ­ρας"

Τόν 8ο αἰώνα τό Πανδιδακτήριον φαί­νε­ται νά ὑπέστη πλῆγμα ἀ­πό τούς εἰκονομάχους. Ὑπολειτούργησε ἤ καί ἔπαυ­σε νά λειτουργῆ λόγω διω­γμῶν τῶν εἰκονοφίλων κα­θη­γη­τ­ῶν του. Τό ὁλοκαύτωμα τοῦ ἱδρύματος ἐπί Λέοντος Γ’ τό 726 εἶναι μᾶλλον «μῦθος πού δημιουργήθηκε ἀρ­γό­τερα». [Paul Lemerle «Ὁ Πρῶτος Βυζαντινός Οὐμανισμός» σελ. 88]. Ὅμως εἶναι γε­γονός ὅτι οἱ διώξεις, συνετέλεσαν -κατά τόν Θεοφάνη- «ὥστε καί τά παιδευτήρια σβεσθῆναι καί τήν εὐσεβῆ παί­δευσιν».

Τό ἔ­τος 862 -ἐπί Μιχαήλ Γ’- ὁ καίσαρ Βάρδας μετεγκατέστησε τό Πα­νε­­­πι­­στή­μιο στό Ἀνάκτορο τῆς Μαγναύρας καί τό ἀναδιοργάνωσε. Σέ αὐτό διδασκόταν δωρεάν ἡ «θύ­ρα­­θεν παιδεία». Ἐτέθη ὑ­πό τήν διεύ­θυ­νση τοῦ Λέοντος τοῦ Μαθη­μα­­­­τι­κοῦ πού δίδασκε Φι­λο­­σοφία καί Μαθημα­τι­κά, ὁ Θε­ό­δω­ρος Γεωμετρί­α, ὁ Θεοδήγιος Ἀστρο­νο­μί­α καί ὁ Κομη­τᾶς Γραμ­­­μα­τι­κή. Σημαίνοντα ρόλο στήν ἀνάπτυξη τῆς Σχολῆς εἶχε ἀπό τό ἔτος 858 ὁ Πατριάρχης Φώτιος καί ὁ «φωτιστής τῶν Σλαύων» Κύριλλος.

Περί τό 945 ὁ Κωνστα­ντῖνος Ζ’ ἀνα­καίνισε τό Πανεπιστήμιο καί προσέφερε κάθε ὑλική καί ἠ­θική ἐν­ί­σχυ­ση. Διόρισε καθηγητές καί ἐφήρμοσε πρωτοπορια­κή στά­­ση ἔνα­ντι τῶν φοιτητῶν τούς ὁποίους ἤθελε «ὁμοδίαιτους καί ὁμο­τρά­πεζους».

Τόν 11ο αἰώνα ἱδρύθηκε καί Φιλοσοφική Ἕδρα μέ «Ύ­πατο τῶν Φιλοσόφων» τόν Μιχαήλ Ψελλό.

• Άλλες Ἀνώτατες Σχολές

- Ρητορικές Σχολές: Ἀλεξάνδρεια (εἶχε τό “Μουσεῖον”) Ἀντιόχεια διέθετε καί “Θε­ο­λο­γική Σχολή”), Καισάρεια καί Γάζα (μέχρι 7ο αἰώνα)

- Νομι­κή Σχο­λή: Βηρυττός: Mετέβαιναν ἀπό­φοι­τοι τοῦ Πανδιδακτηρίου γιά με­­τα­πτυ­χιακές σπουδές (μέχρι 7ο αἰώνα).

- Διδασκαλεῖον Νόμων: Ἱδρύθηκε τό 1045 ἀ­πό τόν Κωνσταντῖνο Θ’ τόν Μονομάχο. Νομική Σχο­λή πού ἐγκαταστάθηκε στήν Μονή Ἁγίου Γεωργίου Μαγγά­νων.

- Σχολή Τραπεζοῦντος: Τήν ἵδρυσε τόν 7ο αἰώνα, ὁ φιλόσο­φος Τυχικός Βυζάντιος καί ἐδιδάσκοντο οἱ θετικές ἐπιστῆμες (μαθηματι­κά, ἀστρονομία, ἀριθμητική, γεωμετρία). Ὁ Αὐτοκράτωρ Ἡράκλειος ἔστελνε μαθητές ἀπό τήν Κωνσταντινούπολη, μέ κρατικά ἔξοδα.