Η αμυντική πολιτική της Ε.Ε. «αγκαλιάζει» την Κύπρο

ΣΤΗΝ ΚΥΠΡΟ Ο ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΑΜΥΝΑΣ

ΜΕ ΣΤΟΧΟ ΝΑ ΕΞΑΣΦΑΛΙΣΕΙ ΤΗΝ ΚΑΛΥΤΕΡΗ ΔΥΝΑΤΗ ΣΥΝΕΡΓΑΣΙΑ ΜΕΤΑΞΥ ΤΗΣ ΚΥΠΡΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΑΜΥΝΑΣ, ΚΑΤΑΦΘΑΝΕΙ ΣΤΟ ΝΗΣΙ ΜΑΣ ΑΥΡΙΟ, 4 ΙΟΥΝΙΟΥ, Ο ΧΟΡΧΕ ΝΤΟΜΕΚ, ΕΚΤΕΛΕΣΤΙΚΟΣ ΔΙΕΥΘΥΝΤΗΣ ΤΟΥ ΕΥΡΩΠΑΪΚΟΥ ΟΡΓΑΝΙΣΜΟΥ ΑΜΥΝΑΣ

«Οι Ευρωπαίοι πολίτες απαιτούν αμυντική αυτονομία»

Σε αποκλειστική συνέντευξη που παραχώρησε στην «Σ», λίγες ώρες πριν από την άφιξή του στο νησί μας, ο Χόρχε Ντομέκ αναγνωρίζει πλήρως τις ιδιαίτερες ανάγκες της Κύπρου σε επίπεδο άμυνας, τις σημαντικές ελλείψεις, αλλά και τα προτερήματα, μέσα από τα οποία θα ευεργετηθεί ο ευρωπαϊκός οργανισμός και ταυτόχρονα θα ευεργετήσει την Κύπρο, που αποτελεί αφενός εξωτερικό σύνορο της Ε.Ε. και, αφετέρου, πυλώνα σταθερότητας στην ευρύτερη περιοχή της φλεγόμενης Μέσης Ανατολής. Παράλληλα, ο κ. Ντομέκ εξηγεί τα οφέλη από τη μόνιμη διαρθρωμένη συνεργασία (PESCO), καθώς και τους λόγους που απαιτείται η μόνιμη συνεργασία μεταξύ των κρατών-μελών, σε θέματα ασφάλειας και άμυνας.

Κύριε Ντομέκ, έρχεστε στην Κύπρο στις 4 Ιουνίου, έχετε επισκεφθεί άλλη φορά τη χώρα μας;

Ναι, φυσικά, πολλές φορές. Όχι μόνο ως Εκτελεστικός Διευθυντής του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Άμυνας (EDA: European Defence Agency), αλλά και σε ιδιωτική επίσκεψη. Αυτήν τη φορά, αν θυμάμαι καλά, είναι η τρίτη επίσημη επίσκεψή μου στην Κύπρο, καθώς ένα από τα πρώτα πράγματα που έκανα όταν ανέλαβα τη θέση του Εκτελεστικού Διευθυντή, ήταν να διασφαλίσω την απευθείας επαφή μου με τους εταίρους μου, που είναι οι 27 Υπουργοί Άμυνας. Το έκανα αυτό για να καταγράψω τις δικές τους απόψεις. Για μένα όλα τα κράτη μέλη, ανεξάρτητα από το μέγεθός τους, είναι εξίσου σημαντικά στη λήψη αποφάσεων, για την ανάπτυξη των αμυντικών μας ικανοτήτων.

Η Ευρωπαϊκή Άμυνα φαίνεται να απολαμβάνει ολοένα και περισσότερο την αποδοχή των Ευρωπαίων πολιτών, αλλά συνάμα λαμβάνει και μιαν αυξανόμενη πολιτική ώθηση. Τι έχει αλλάξει ή τι έχει συμβεί τα τελευταία δύο χρόνια, που να οδήγησε σε αυτήν την «αλλαγή νοοτροπίας»;

Νομίζω ότι πρέπει να θέσουμε όλες τις προσπάθειες που κάνουμε σε ευρωπαϊκό επίπεδο τώρα, στο πλαίσιο της νέας παγκόσμιας στρατηγικής της Ευρωπαϊκής Ένωσης (ΕΕ), η οποία προσαρμόστηκε στη νέα κατάσταση πραγμάτων στην Ευρώπη. Θα έλεγα ότι οι κυριότερες αλλαγές που οδήγησαν την Ύπατη Εκπρόσωπο για Θέματα Εξωτερικής Πολιτικής και Πολιτικής Ασφαλείας και Επικεφαλής του EDA, κυρία Φεντερίκα Μογκερίνι, να παρουσιάσει την εν λόγω παγκόσμια στρατηγική της ΕΕ στους αρχηγούς κρατών και κυβερνήσεων της ΕΕ, είναι κατά βάση τρεις:

Πρώτον, υπάρχει ένα μεγάλο μέρος των Ευρωπαίων πολιτών που απαιτούν, ως ΕΕ, να έχουμε ισχυρό λόγο στα θέματα της άμυνας. Αν κοιτάξετε τις δημοσκοπήσεις, το 74% των Ευρωπαίων πολιτών, κατά μέσο όρο, σε ολόκληρη την ΕΕ, θέλουν την ΕΕ να εμπλακεί περισσότερο σε ζητήματα άμυνας. Έτσι, αυτό ερμηνεύεται ως μια έκκληση προς την ΕΕ να προστατεύσει τους πολίτες της, κατά μια ευρύτερη έννοια, από ζητήματα που σχετίζονται με τη μετανάστευση, την τρομοκρατία, την ασφάλεια γενικότερα και φυσικά την πτυχή της άμυνας.

Το δεύτερο ζήτημα είναι ότι, το περιβάλλον ασφάλειας παγκοσμίως αλλά κυρίως στη «γειτονιά» της ΕΕ έχει αλλάξει πολύ, τα δύο τελευταία χρόνια και όχι προς το καλύτερο. Το παραδεχόμαστε. Έχουμε την Ουκρανία, την κατάσταση στη Συρία, σε ολόκληρη τη Βόρεια Αφρική, και γενικά τη Μέση Ανατολή. Αυτό επηρεάζει όλες τις χώρες. Ωστόσο, καμία χώρα στην Ευρώπη δεν μπορεί να αντιμετωπίσει μόνη της τις προκλήσεις. Αυτός είναι ουσιαστικά και ο δεύτερος παράγοντας.

Ο τρίτος παράγοντας είναι πως τώρα διερχόμαστε μία περίοδο ραγδαίας εξέλιξης στις νέες τεχνολογίες - όπως για παράδειγμα η τεχνητή νοημοσύνη - οι οποίες πρόκειται να αλλάξουν τελείως τον τρόπο με τον οποίο τα επόμενα χρόνια θα αντιμετωπίζουμε τις προκλήσεις και τους κινδύνους για την ασφάλειά μας.

Εισερχόμαστε στην ψηφιακή εποχή, όπου τεχνολογίες όπως είναι η νανο-ηλεκτρονική, η βιοτεχνολογία, τα μεγάλα δεδομένα (big data), δηλαδή όλα όσα μας μεταφέρουν στον ψηφιακό κόσμο και στο αυτόνομο σύστημα, θα είναι απαραίτητα παντού και όχι μόνο στους τομείς της ασφάλειας και της άμυνας. Ωστόσο, στους τομείς της ασφάλειας και της άμυνας θα έχουν μεγαλύτερο αντίκτυπο. Έτσι, λοιπόν, όλα αυτά έχουν οδηγήσει την Ευρώπη στο να πάρει την κατάσταση στα χέρια της, στον τομέα της άμυνας.

Υπό το φως του μεταβαλλόμενου περιβάλλοντος ασφαλείας, ενεργοποιήθηκε η Μόνιμη Διαρθρωμένη Συνεργασία (PESCO: Permanent Structured Cooperation). Ένας πρώτος κατάλογος με 17 αμυντικά προγράμματα έχει ήδη εγκριθεί από το Συμβούλιο και μέχρι το τέλος του τρέχοντος έτους πρόκειται να έχουμε έναν δεύτερο κατάλογο. Ο βασικός ρόλος του Οργανισμού περιγράφεται στα σχετικά άρθρα και στο πρωτόκολλο 10 της Συνθήκης της ΕΕ. Σε πραγματικούς όρους πώς θα υποστηρίξει ο Οργανισμός αυτήν τη μορφή συνεργασίας; Ποια είναι η προστιθέμενη αξία της PESCO, ειδικά για χώρες όπως η Κύπρος;

Η PESCO, όπως γνωρίζετε, είναι το υψηλότερο επίπεδο δέσμευσης των 25 κρατών-μελών που έχουν υπογράψει, συμπεριλαμβανομένης της Κύπρου, για αποτελεσματικότερη άμυνα. Επειδή ένα από τα προβλήματα που είχαμε στην Ευρώπη δεν είναι η έλλειψη αμυντικών δυνατοτήτων, αλλά η διαθεσιμότητα αυτών των δυνατοτήτων.

Είμαστε, ως EE, η δεύτερη μεγαλύτερη δύναμη σε δαπάνες στον τομέα της άμυνας παγκοσμίως, αλλά η αποτελεσματικότητα αυτής της δαπάνης όσον αφορά τις δυνατότητες που μπορούμε να χρησιμοποιήσουμε και να αναπτύξουμε είναι πολύ περιορισμένη. Επομένως, είναι σημαντικό η PESCO να μας βοηθήσει να επενδύουμε καλύτερα, με καλύτερα αποτελέσματα, καλύτερο σχεδιασμό, έτσι ώστε να ολοκληρώνουμε πιο σωστά τα αμυντικά μας σχέδια και να συνεργαζόμαστε καλύτερα και περισσότερο.

Αυτή η διαδικασία δεν πρόκειται να αλλάξει τα πράγματα μέσα σε μια νύχτα, αυτή είναι μια μακροπρόθεσμη διαδικασία, που έχει στόχο να καταστεί μόνιμη αλλά να είναι και διαρθρωμένη, προσεγγίζοντας τα αμυντικά μας σχέδια σε συνεργασία με τα 27 κράτη μέλη, στην προκειμένη περίπτωση τα 25, τα οποία βρίσκονται στην PESCO. Σε ό,τι αφορά την Κύπρο πρέπει να αναγνωρίζουμε ότι η ενίσχυση της ΕΕ, ώστε να μπορέσει να διαδραματίσει τον ρόλο του παροχέα ασφάλειας, θα ωφελήσει επίσης την ασφάλεια της Κύπρου και το αίσθημα ασφάλειας των Κυπρίων πολιτών.

Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή έχει ήδη δεσμευτεί να στηρίξει την ευρωπαϊκή βιομηχανική και τεχνολογική βάση για την άμυνα, τις επενδύσεις σε κοινές έρευνες και την από κοινού ανάπτυξη αμυντικού εξοπλισμού και τεχνολογιών κινητοποιώντας ένα σημαντικό χρηματικό ποσό από τον προϋπολογισμό της ΕΕ. Επιπλέον, ένας από τους νέους κανονισμούς που συζητούνται επί του παρόντος προβλέπει την πριμοδότηση εκείνων των προγραμμάτων της PESCO που χαρακτηρίζονται ως επιλέξιμα για χρηματοδότηση. Σε ποιο βαθμό αυτή η συμμετοχή μεταβάλλει/αλλάζει τους «κανόνες του παιχνιδιού»;

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας υποστηρίζει πλήρως το Ευρωπαικό Ταμείο για την Άμυνα (EDF: European Defence Fund) από την πρώτη κιόλας στιγμή της εμφάνισής του. Ο Οργανισμός υλοποιεί αυτήν τη στιγμή την προπαρασκευαστική φάση του ερευνητικού πυλώνα του EDF, ενώ ήδη υλοποίησε και το πιλοτικό πρόγραμμα που προηγήθηκε. Και το κάνουμε αυτό με την υπογραφή συμφωνίας ανάθεσης που ολοκληρώσαμε με την Ευρωπαϊκή Επιτροπή.

Εάν αυτή η δοκιμαστική/προπαρασκευαστική φάση είναι επιτυχής, θα μπορέσουμε να προβλέψουμε, και αυτό είναι που πρότεινε η Επιτροπή, ότι κατά την περίοδο 2021 - 2027 θα διαθέσουμε τουλάχιστον 13 δισεκατομμύρια ευρώ στο EDF. Έτσι θα έχουμε 4,1 δις ευρώ για έρευνα (research) και άλλα 8,9 δις ευρώ για ανάπτυξη (development). Αυτό είναι πολύ σημαντικό για την από κοινού ανάπτυξη δυνατοτήτων. Έτσι, καλούμε τα κράτη μέλη να συνεργαστούν και να αναπτύξουν τις δυνατότητες που χρειάζονται. Το σημαντικό όμως εδώ είναι να μην ξεχνάμε ότι αυτό το κίνητρο δεν πρέπει να υποκαταστήσει τις αμυντικές επενδύσεις από τους εθνικούς προϋπολογισμούς.

Πρόσφατα, ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας υπέγραψε μνημόνιο συμφωνίας με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Ποια είναι η προστιθέμενη αξία μιας τέτοιας υπογραφής και γιατί τα κράτη μέλη προτιμούν τον Οργανισμό να ενεργεί ως σύνδεσμος για τη σχέση τους με την Τράπεζα για τη χρηματοδότηση έργων που σχετίζονται με την άμυνα;

Είναι πολύ σημαντικό το ότι καταφέραμε να φτάσουμε σε αυτό το μνημόνιο συμφωνίας με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και οι Αρχηγοί Κρατών και Κυβερνήσεων είχαν ζητήσει να βολιδοσκοπηθεί η Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων κατά πόσον μπορεί υποστηρίξει την ασφάλεια και την άμυνα.

Ακολουθώντας αυτήν την εντολή, ο EDA, ως διακυβερνητική υπηρεσία, η οποία υποστηρίζει τα κράτη μέλη στην ανάπτυξη δυνατοτήτων, ήρθε σε επαφή με την Τράπεζα και της εξήγησε τις ιδιαιτερότητες της αμυντικής αγοράς. Ο Οργανισμός θα συνεισφέρει πλέον με την εμπειρογνωμοσύνη του, προσδιορίζοντας τις ευκαιρίες επενδύσεων για την Τράπεζα και η Τράπεζα, χωρίς να αλλάξει τη δανειοδοτική της πολιτική, θα εξετάζει προγράμματα που σχετίζονται με την Άμυνα (κυρίως σε ό,τι αφορά σε εφαρμογές διττής/διπλής χρήσης) και τα οποία μπορούν να χρηματοδοτηθούν βοηθώντας επίσης και τις μικρομεσαίες επιχειρήσεις μας στην Ευρώπη και τα ερευνητικά κέντρα, όπως αυτά που έχετε στην Κύπρο, που όπως γνωρίζετε είναι πολύ καλής ποιότητας.

Η Τράπεζα εκ των πραγμάτων έχει πολύ καλή γνώση του βιομηχανικού δικτύου στην Ευρώπη και εμείς από την άλλη έχουμε τις απαραίτητες αμυντικές γνώσεις. Ο χρηματοδοτικός μηχανισμός (CFM: Cooperative Financial Mechanism), που δημιουργήσαμε εντός του EDA, θα επιτρέψει στην Τράπεζα να προωθήσει κεφάλαια στα κράτη-μέλη, προκειμένου να προχωρήσουν απρόσκοπτα στην υλοποίηση μακρόπνοων προγραμμάτων συνεργασίας, που δυσκολεύονταν προηγουμένως να υλοποιήσουν λόγω έλλειψης πόρων σε συγκεκριμένες χρονικές στιγμές και για συγκεκριμένους λόγους. Ο μη-συγχρονισμός της διαθεσιμότητας πόρων από τα κράτη-μέλη αποτελεί μειονέκτημα όταν προχωράμε σε προγράμματα συνεργασίας.

Ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας ιδρύθηκε το 2004. Δεκατέσσερα χρόνια αργότερα, είναι ο Οργανισμός ακόμα κατάλληλος για τον σκοπό για τον οποίο ιδρύθηκε; Υπάρχουν περαιτέρω ενέργειες, στις οποίες θα πρέπει να προβεί;

Είναι γεγονός ότι πλησιάζουμε στην 15η επέτειο του χρόνου. Πρόκειται για έναν Οργανισμό με υψηλές προσδοκίες, άλλωστε υπενθυμίζω ότι είναι ο μόνος Οργανισμός με Διοικητικό Συμβούλιο επιπέδου Υπουργών και τα μέλη αυτού του Διοικητικού Συμβουλίου είναι οι Υπουργοί Άμυνας των κρατών-μελών που συμμετέχουν σε αυτόν, όπως αναφέρεται ξεκάθαρα στη Συνθήκη της Λισσαβώνας.

Όλες αυτές οι αλλαγές που επέρχονται στον τομέα της άμυνας και αφορούν ολόκληρη την ΕΕ, με οδήγησαν, πριν από δύο χρόνια, να προτείνω στην Ύπατη Εκπρόσωπο να εξετάσουμε το ενδεχόμενο μιας μακροπρόθεσμης αναθεώρησης του EDA, προκειμένου να παραμείνουμε χρήσιμοι για τον σκοπό για τον οποίο ιδρύθηκε ο Οργανισμός.

Σε αυτό το πλαίσιο πραγματοποιήσαμε συναντήσεις με υψηλού επιπέδου εκπροσώπους των 27 Υπουργών Άμυνας, τα τελευταία δύο χρόνια, οι οποίοι μας έδωσαν μια πολύ σαφή εντολή, μιαν αποστολή αν θέλετε, που θα πρέπει να υπηρετήσει ο Οργανισμός τα επόμενα χρόνια. Αυτό που θέλουν οι Υπουργοί Άμυνας από τον Ευρωπαϊκό Οργανισμό Άμυνας είναι να αποτελέσει το σημαντικότερο εργαλείο διακυβερνητικής προτεραιοποίησης, σε επίπεδο ΕΕ, για την υποστήριξη της ανάπτυξης αμυντικών δυνατοτήτων.

Αυτό σημαίνει ότι οι προτεραιότητες θα τεθούν μέσω των μηχανισμών του Οργανισμού και όχι σε αυθαίρετη βάση, ή ανεξέλεγκτα. Η προγραμματισμένη για το τέλος αυτού του μήνα υιοθέτηση της νέας λίστας με τις δράσεις προτεραιότητας εμπίπτει ακριβώς στην πρώτη άμεση αποστολή.

Δεύτερον, οι Υπουργοί Άμυνας ζήτησαν από τον EDA να είναι και να παραμείνει ο κεντρικός πυλώνας συνεργασίας, και η βάση υποστήριξης για τη διαχείριση των τεχνολογικών δραστηριοτήτων και των δραστηριοτήτων ανάπτυξης αμυντικών δυνατοτήτων. Παραδειγματικά επισημαίνω ότι, αυτήν τη στιγμή που μιλάμε, έχουμε πάνω από 100 αμυντικά προγράμματα έρευνας και δυνατοτήτων σε εξέλιξη, και υπάρχουν, προς το παρόν, 35 ερευνητικά προγράμματα, σε εξέλιξη, ύψους 139 εκατομμυρίων ευρώ. Αυτός είναι ο δεύτερος στόχος της αποστολής. Μια δομή υποστήριξης για τη διαχείριση και την ανάπτυξη δραστηριοτήτων έρευνας και δυνατοτήτων.

Και ο τρίτος τομέας, ο οποίος είναι σημαντικός, θέλουμε ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας να είναι το μέσο διευκόλυνσης της πρόσβασης των Υπουργείων Άμυνας προς την Ευρωπαϊκή Επιτροπή και τις άλλες υπηρεσίες της ΕΕ και ως ο ενδιάμεσος κατόπιν επιθυμίας των κρατών μελών διασφαλίζοντας ότι οι ανάγκες των ενόπλων δυνάμεων θα λαμβάνονται υπόψη στις ευρύτερες πολιτικές της ΕΕ, είτε αυτό έχει να κάνει με το διάστημα είτε έχει να κάνει με τον τομέα της ενέργειας κ.λπ. Ο Οργανισμός είναι πάροχος υπηρεσιών και ο ρόλος μας είναι να υποστηρίξουμε τα κράτη-μέλη να έχουν τις καλύτερες δυνατότητες που χρειάζονται τα Υπουργεία Άμυνάς τους, σε τομείς όπως η έρευνα, τα πρότυπα, οι ασκήσεις, η εκπαίδευση και η ανάπτυξη συστημάτων. Σε όλο δηλαδή τον κύκλο ανάπτυξης δυνατοτήτων.

Πώς θα αξιολογούσατε τη συνεισφορά της Κύπρου στον Οργανισμό και πώς θα μπορούσε ο Οργανισμός να βοηθήσει χώρες όπως η Κύπρος να βελτιώσει τις αμυντικές δυνατότητες;

Κατ' αρχάς θέλω να τονίσω ότι ο Ευρωπαϊκός Οργανισμός Άμυνας υποστηρίζει όλα τα μέλη του Οργανισμού, ανεξάρτητα από το μέγεθος ή τη δομή του τοπίου των αμυντικών δυνατοτήτων ή του βιομηχανικού και τεχνολογικού τοπίου. Όπως ανέφερα, η Κύπρος δεν διαθέτει βαριά αμυντική βιομηχανία αλλά διαθέτει ερευνητικά κέντρα και ακαδημαϊκά ιδρύματα με τεχνογνωσία που είναι πολύ χρήσιμη για την ανάπτυξη των αμυντικών δυνατοτήτων. Αυτό είναι βασικό. Δεύτερον, πιστεύω ότι η Κύπρος έχει ένα πολύ σαφές ευρωπαϊκό όραμα.

Εκτιμά πολύ τον ρόλο που ο EDA μπορεί να διαδραματίσει για να βοηθήσει και να συνεισφέρει στο περιβάλλον ασφάλειας της χώρας. Είναι πολλά τα παραδείγματα όπου η Κύπρος λειτούργησε προληπτικά και με ιδιαίτερα ενεργό τρόπο στον Οργανισμό, σε τομείς όπως η άμυνα στον κυβερνοχώρο, η αντιμετώπιση των αυτοσχέδιων εκρηκτικών μηχανισμών, η ενέργεια και το περιβάλλον, η προστασία των υποδομών ζωτικής σημασίας και, πιο πρόσφατα, στον τομέα των δορυφορικών επικοινωνιών.

Ανυπομονώ για την επίσκεψή μου στην Κύπρο, για να συζητήσω την εμπλοκή της χώρας σας σε προγράμματα και δραστηριότητες του Οργανισμού αλλά και για να έρθω σε επαφή με εκπροσώπους της βιομηχανίας σας, των ακαδημαϊκών και ερευνητικών ιδρυμάτων και κέντρων. Θα εργαστώ, επίσης, μαζί σας και στον τομέα της καινοτομίας, που αποτελεί για μένα πυλώνα, για ένα ασφαλές περιβάλλον.

simerini/world