Πολλοί προβληματίζονται συνεχώς και ανησυχούν για το «πότε θα έρθει η παγκοσμιοποίηση». Η απάντηση νομίζω είναι απλή. Η «παγκοσμιοποίηση» έχει έρθει. Είναι ήδη εδώ. Και γύρω μας και μέσα μας. Η μόνη διαφορά είναι ότι άλλοι την «βλέπουν», την συνειδητοποιούν και την ζούν και άλλοι νομίζουν ότι κάποια στιγμή θα ανοίξουν τα σύνορα και θα εισέλθει με παράτες.
Η «παγκοσμιοποίηση» είναι ήδη εδώ. Απλώς κάθε μέρα που περνάει γίνεται «εκτυπώτερη» και πιο αντιληπτή από περισσότερους. Για τη συνεννόησή μας και μόνο, αν θα θέλαμε να θέταμε μια γενική χρονική περίοδο γενίκευσης του φαινομένου, ένα τυπικό δηλαδή, συμβατικό σημείο έναρξης για τις δυτικές κοινωνίες, θα λέγαμε ότι είναι περίπου μια δεκαετία μετά την πλήρη επικράτηση του διαδικτύου, δηλαδή περίπου το 2005. Και αυτό γιατί η βάση, το θεμέλιο, η συναρμογή, η συγκρότηση μιας κοινότητας ορίζεται αναμφίβολα από τη δυνατότητα επικοινωνίας των μελών. Τα τελευταία λοιπόν 10 – 15 χρόνια, ειδικά μετά τη γενίκευση της χρήσης των «έξυπνων» τηλεφώνων (smart phones), και την θεαματική βελτίωση των υποδομών με την ευρυζωνικότητα (broadband) η επικοινωνία κατέστη άμεση, χωρίς κανέναν περιορισμό. Ο οποιοσδήποτε μπορεί να επικοινωνήσει με τον οποιονδήποτε χωρίς κανένα ουσιαστικό χρονικό ή τοπικό περιορισμό. Από αυτό το σημείο και μετά το ζήτημα έληξε. Η «παγκοσμιοποίηση» έχει έρθει, είναι εδώ και τη ζούμε όλοι μας.
Και η κατάσταση αυτή δεν πρόκειται να αλλάξει, για τον απλούστατο λόγο ότι ουδείς (ή σχεδόν ουδείς) δεν θέλει πλέον να επιστρέψει στην προτεραία κατάσταση. Η τεχνολογική πρόοδος σε όλους τους τομείς (επικοινωνία, ενημέρωση, παραγωγή, οικονομία, μεταφορές, επιστήμες, τέχνες, ιατρική κλ.) κατέστη μέσα σε σύντομο χρονικό διάστημα τόσο εκρηκτική και βελτιώνει τόσο πολύ και θεαματικά την ποιότητα ζωής όλων μας, ώστε είναι πλέον χωρίς ουσιαστικό νόημα η οποιαδήποτε ιδέα επιστροφής στην προτεραία κατάσταση. Αλλού είναι τα ζητήματα.
Όπως ήταν φυσικό, οι πρώτοι οι οποίοι αντιλήφθηκαν το νέο πλαίσιο και τις νέες δυνατότητες ήταν οι επιχειρηματίες και οι επενδυτές και κατά δεύτερο λόγο οι ισχυρές, κεντρικές κυβερνήσεις. Ο επιχειρηματικός κόσμος έχοντας και ως θεωρητικό υπόβαθρο την ήδη από τρεις τουλάχιστον δεκαετίες ευρεία επικράτηση των ιδεών του νεοφιλελευθερισμού όχι μόνο είχε τα κατάλληλα αντανακλαστικά, αλλά είχε τη δυνατότητα και τους πόρους να ενσωματώσει προς όφελός του και να εξελίξει ταχύτατα όλες τις προοπτικές.Με πρωταγωνιστές τους χρηματοπιστωτικούς οργανισμούς και τις επιχειρήσεις νέας τεχνολογίας, οι επιχειρήσεις γιγαντώθηκαν και επικράτησαν παντού. Ζούμε πλέον είτε το θέλομε, είτε δεν το θέλομε σε έναν κόσμο επιχειρήσεων, κόσμο απίστευτης ταχύτητας, συνεχών αλλαγών και επαναπροσδιορισμού των πάντων. Οι επιχειρήσεις όχι μόνο επικρατούν και κατισχύουν παντού, χειραγωγώντας ακόμα και τα πολιτικά συστήματα, αλλά επιβάλλουν μεθοδικά την επιχειρηματική αντίληψη και κουλτούρα στη νόηση των ανθρώπων και στην κοινωνία.
Σε έναν τέτοιο κόσμο η έννοιες του κράτους και του συνόρου καθίστανται προϊόντος του χρόνου καθαρώς τυπικές. Οι έννοιες αυτές αποδυναμώνονται συνεχώς, χάνοντας το ουσιαστικό τους νόημα. Μονάχα διοικητικό ρόλο μπορούν πλέον να διεκδικήσουν και συχνά αυτό που συμβαίνει είναι ότι αντί να προστατεύονται οι εντός των συνόρων λαοί (όπως θα έπρεπε), αυτοί καταπιέζονται και χειραγωγούνται από τις εκάστοτε διακυβερνήσεις, οι οποίες συνήθως ελέγχονται από υπέρτερα πολιτικά ή επιχειρηματικά συμφέροντα.
Τι νόημα έχουν τα σύνορα όταν μέσω Skype μπορώ να δώ τους πάντες και να επικοινωνήσω με όλους παντού· όταν μέσω δορυφόρων ή διαδικτύου μπορώ να δώ όλα τα τηλεοπτικά κανάλια και να ακούσω όλους τους ραδιοφωνικούς σταθμούς του κόσμου; Τι νόημα μπορούν να έχουν τα σύνορα όταν ας πούμε μέσω eBay ή AliExpress μπορώ να παραγγείλω τα πάντα από παντού· όταν μέσω η-μαιλ ή κοινωνικών δικτύων μπορώ να επικοινωνήσω με τους φίλους μου σε όλο τον κόσμο· όταν υπάρχει δυνατότητα στοιχηματισμού στα αθλητικά γεγονότα κάθε χώρας· όταν το συνταξιοδοτικό μου πρόγραμμα ή το πρόγραμμα ασφάλειας ζωής μου έχει έδρα την … Ολλανδία· όταν ανά πάσα στιγμή μπορώ να επενδύσω στο … Χρηματιστήριο της Νέας Υόρκης ή από το διπλανό διαμέρισμα της πολυκατοικίας κάποιος μπορεί 24 ώρες το εικοσιτετράωρο να «βγάζει» χρήματα από το … Forex;
Η παγκοσμιοποίηση είναι εδώ και κάθε μέρα που περνάει θα γίνεται εκτυπώτερη, εμφανέστερη και ισχυρότερη. Μπορεί να δημιουργεί πολλά προβλήματα, όμως η επικράτησή της είναι κατά την άποψή μου αναπόδραστη. Και φυσικά η οποιαδήποτε αντίδραση ή «αντίσταση» με τη μορφή του απομονωτισμού είναι καταδικασμένη σε αποτυχία με πολλαπλό και τεράστιο κόστος.
Θα πρέπει να σημειώσομε ότι μετά τον διαφωτισμό επικράτησε η ιδεολογία του εθνικισμού/εθνοφυλετισμού, η οποία απέκτησε «μεσσιανικές» διαστάσεις και οδήγησε στη δημιουργία των εθνών-κρατών και μάλιστα των «καθαρών» εθνών-κρατών. Στο θέμα του εθνικισμού έχομε αναφερθεί εκτενώς παλαιότερα. Είναι δε μια ιδεολογία ξένη προς την ρωμαίικη παράδοσή μας και μια ιδεολογία η οποία έχει καταδικαστεί ως αίρεση από την Ορθοδοξία με τη Μεγάλη Σύνοδο της Κωνσταντινουπόλεως του 1872. Είναι μια κοσμοαντίληψη, η οποία προκάλεσε εθνοκαθάρσεις, γενοκτονίες, σφαγές, πολέμους και εκατόμβες αθώων θυμάτων. Στην περιοχή μας δε οδήγησε στη δημιουργία πλήθους μικρών εθνικών κρατών, προτεκτοράτων των εκάστοτε Μεγάλων Δυνάμεων.
Σήμερα ο εθνικισμός υπό την πίεση της παγκοσμιοποίησης επί της ουσίας ατονεί ως κοσμοαντίληψη, υποστρέφει και αποδυναμώνεται συνεχώς. Βέβαια, τα τελευταία λίγα χρόνια παρατηρείται μια ενίσχυση και μια προβολή του εθνικισμού ή μιας μορφής εθνικισμού σε ορισμένες (πλούσιες κατά τεκμήριο) περιοχές.
Το φαινόμενο κυρίως εκφράζει την αγωνία και ανασφάλεια μεγάλης μερίδας των λαών αφενός μεν απέναντι την τρομοκρατία, αφετέρου δε και κυρίως στην ταχύτατη θεσμική αποδυνάμωση των συλλογικοτήτων και στις ραγδαίες αλλαγές του τρόπου ζωής, αλλαγές οι οποίες αφήνουν το άτομο μόνο του, και χωρίς όχι μόνο οικονομική και κοινωνική συνδρομή και προστασία, αλλά ουσιαστικά χωρίς παρελθόν, ταυτότητα και οντολογικό νόημα και προορισμό. Το άτομο είναι όχι μόνο παντελώς απροστάτευτο απέναντι στην επέλαση του κεφαλαίου, όχι μόνο δεν έχει συλλογικότητες να το προστατεύσουν, αλλά είναι και εσωτερικά πολλαπλώς αποδομημένο. Στρέφεται λοιπόν άκριτα και σπασμωδικά σ’ αυτόν τον σύγχρονο «ιδιότυπο εθνικισμό», στην πρώτη δηλαδή εύκαιρη και απλή ιδεολογία, η οποία μπορεί να του προσφέρει μια ψευδαίσθηση ασφαλείας.
Το φαινόμενο αυτό μπορεί μεν να διαρκέσει σε χρόνο, όμως δεν έχει βάθος, όραμα ή προοπτική. Επίσης, παρότι συχνά αρέσκεται να αυτοχαρακτηρίζεται ως «αντισυστημικό» είναι απολύτως ελέγξιμο, αν όχι χειραγωγούμενο από το «σύστημα». Το «σύστημα» προσφέροντας μιαν «εναλλακτική» στην τοπική κοινωνία πετυχαίνει καλύτερο έλεγχο των μαζών, περιορισμό των ασύντακτων αντιδράσεων, ταχύτατη απορρύθμιση όλων των πλαισίων, ψυχική εξουθένωση των ατόμων, και φυσικά ανασύνταξη των ευρύτερων «επιχώριων» οικονομικών δυνάμεων απέναντι στον παγκόσμιο ανταγωνισμό.
Και οι ορθόδοξοι; Πώς συμπεριφέρονται μέσα σε όλον αυτόν τον κατακλυσμό; Τι σκέφτονται; Πώς αντιδρούν; Τη θέση παίρνουν; Πώς οφείλουν να κινηθούν; Σε όλα αυτά τα καίρια ερωτήματα θα προσπαθήσομε να δώσομε απαντήσεις με βάση το δικό μας φυσικά προσωπικό τρόπο αντίληψης και ερμηνείας των πραγμάτων στο δεύτερο μέρος του άρθρου μας.
Περισσότερα στο Twitter: Ιωάννης Νεονάκης:www.twitter.com/IoannisNeonakis
Δεν υπάρχουν σχόλια:
Δημοσίευση σχολίου